GEBELİKTE KAN UYUŞMAZLIĞI (RH UYUŞMAZLIĞI) – ANNE ADAYLARI İÇİN EN DETAYLI REHBER

GEBELİKTE KAN UYUŞMAZLIĞI (RH UYUŞMAZLIĞI) – ANNE ADAYLARI İÇİN EN DETAYLI REHBER

Gebelik dönemi büyük bir heyecanla birlikte birçok tıbbi konunun önem kazandığı hassas bir süreçtir. Bu konulardan biri de halk arasında kan uyuşmazlığı olarak bilinen, tıpta ise Rh uygunsuzluğu olarak adlandırılan durumdur. Kan uyuşmazlığı, doğru takip edildiğinde günümüzde neredeyse tamamen kontrol altına alınabilen bir durumdur. Fakat yeterli bilgiye sahip olunmadığında hem anne hem de bebek için ciddi sonuçlara yol açabilir.

Bu yazıda, Ankara’da hizmet veren bir perinatoloji uzmanı olarak gebelerinizin kolayca anlayabileceği bir dil kullanarak;
kan uyuşmazlığı nedir, neden olur, nasıl anlaşılır, hangi testler yapılır, tedavisi nasıl olur, koruyucu iğne ne zaman yapılır ve yapılmazsa ne olur, tüm detaylarıyla ele alıyorum.

Hazırsanız başlayalım.

1. Kan Uyuşmazlığı Nedir? (Rh Uyuşmazlığı Ne Demektir?)

Kanda Rh faktörü adı verilen bir protein bulunur. Bu protein, kan grubunun pozitif (+) veya negatif (–) olmasını belirler.

• Rh pozitif: Bu protein kanda vardır.

• Rh negatif: Bu protein kanda yoktur.

Kan uyuşmazlığı, annenin kanı Rh negatif, babanın kanı Rh pozitif olduğunda ortaya çıkabilecek bir durumdur. Bebek babadan Rh pozitif kan grubunu alırsa, annenin bağışıklık sistemi bu Rh proteinini “yabancı” olarak görüp buna karşı antikor üretmeye başlar. Bu olaya immünizasyon veya duyarlanma denir.

Bu antikorlar daha sonraki gebeliklerde bebeğe zarar verebilir. Çünkü annenin ürettiği bu maddeler plasentadan geçerek bebeğin kırmızı kan hücrelerini parçalayabilir.

Bu nedenle kan uyuşmazlığı, özellikle ilk gebelikten sonraki gebelikler için önem taşır.

2. Kimlerde Kan Uyuşmazlığı Riski Vardır?

Kan uyuşmazlığı sadece anne Rh (-), baba Rh (+) olduğunda mümkündür.

Aşağıdaki tabloda durumu özetleyebiliriz:

Kan uyuşmazlığı sadece Rh üzerinden değerlendirilir, A-B-0 sistemi ile ilgisi yoktur.

3. Kan Uyuşmazlığının Gebelikte Oluşturabileceği Sorunlar

Anne Rh negatif, bebek Rh pozitif olduğunda ve anne bağışıklanırsa, oluşan antikorlar bebeğe zarar verebilir. Bu durumun adı:

Hemolitik Hastalık (Fetal ve Neonatal Hemolitik Hastalık)

Bunlar bebekte görülebilecek ciddi tabloya yol açabilir:

• Anemi (kansızlık)

• Şiddetli sarılık

• Kalp yetmezliği

• Ödem (hidrops fetalis)

• Organların büyümesi

• Anne karnında kayıp (intrauterin ölüm)

Bu nedenle kan uyuşmazlığının erken fark edilmesi hem anne hem bebek için hayati önem taşır.

4. İlk Gebelikte Kan Uyuşmazlığı Olur mu?

Halk arasında sık sorulan sorulardan biridir.

✔ Genellikle ilk gebelikte sorun çıkmaz.
Çünkü annenin bağışıklık sistemi Rh pozitif kan hücreleriyle ilk kez karşılaştığında, ciddi miktarda antikor üretmesi zaman alır.

Ancak şu durumlarda ilk gebelikte bile risk olabilir:

• Anneye daha önce yanlışlıkla Rh pozitif kan verilmişse

• Daha önce düşük veya kürtaj olmuşsa

• Dış gebelik geçirmişse

• Anne karnına travma (düşme, çarpma) yaşanmışsa

• Gebelikte kanama olmuşsa

• Amniyosentez, CVS, fetal kan örneği gibi işlemler yapılmışsa

Bu durumlar anneyi duyarlamış olabilir. Bu nedenle tüm Rh negatif gebelerde takip çok önemlidir.

5. Kan Uyuşmazlığı Nasıl Tespit Edilir? Hangi Testler Yapılır?

Gebelikte kan uyuşmazlığını belirlemek için yapılan testler şunlardır:

5.1. Anne Kan Grubu ve Baba Kan Grubu Testi

Gebeliğin en başında mutlaka yapılır.

• Anne Rh (-) ve baba Rh (+) ise kan uyuşmazlığı takibine başlanır.

5.2. İndirekt Coombs Testi (Antikor Taraması)

Bu test annenin kanında Rh pozitif hücrelere karşı antikor olup olmadığını gösterir.

• İlk trimesterde yapılır.

• Rh negatif gebelerde gebelik boyunca periyodik olarak tekrarlanır.

Sonuçlar:

• Negatif: Anne duyarlanmamış → koruyucu iğne ile sorun önlenebilir.

• Pozitif: Anne bağışıklanmış → artık koruyucu iğne fayda etmez, bebeğin yakından izlenmesi gerekir.

5.3. Babadan Genetik Rh Testi (Baby Rh Genotipleme)

Bazı durumlarda baba Rh pozitif olsa bile bebeğe Rh pozitif geçmeme ihtimali vardır.

İleri merkezlerde yapılan bir testle baba ve bebeğin Rh gen tipi tespit edilebilir.

5.4. Anne Karnında Fetal İzlem

Anne antikor üretmişse bebeğin etkilenip etkilenmediğini anlamak için:

• Orta serebral arter (MCA) Doppler ultrasonu

• Fetal büyüme takibi

• Fetal hareket izlemi

Doppler özellikle çok değerlidir. Bebekte kansızlık arttıkça MCA hızı yükselir.

6. Rh İğnesi Nedir? Ne Zaman Yapılır?

Rh negatif anneye uygulanan anti-D immün globulin halk arasında “kan uyuşmazlığı iğnesi” olarak bilinir.

Bu iğne sayesinde annenin bağışıklık sistemi Rh pozitif hücrelere karşı duyarlanmaz. Böylece hem bu gebelik hem de sonraki gebelikler korunmuş olur.

6.1. Rh İğnesi Ne Zaman Yapılır?

1) Gebeliğin 28. haftasında (standart uygulama)

Tüm Rh negatif gebelere yapılır.

2) Doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde

Eğer bebek doğduğunda Rh pozitif çıkarsa mutlaka yapılır.

3) Gebelik sırasında kan karışmasına neden olabilecek her durumda:

• Vajinal kanama

• Travma (çarpmalar, düşmeler)

• Düşük

• Kürtaj

• Dış gebelik

• Amniyosentez

• CVS

• Koryon biyopsisi

• Fetal kan örneklemesi

• Plasentanın erken ayrılması

• Ters geliş doğum müdahaleleri

Bu işlem bebeği ciddi ölçüde korur.

7. Rh İğnesi Yapılmazsa Ne Olur?

Rh negatif anne duyarlanırsa, sonraki gebelikte:

• Bebekte kan hücreleri hızla parçalanır.

• Şiddetli kansızlık gelişir.

• Hidrops fetalis (hayati ödem)

• Anne karnında kalp yetmezliği

• Anne karnında ölüm

gibi ciddi sonuçlar ortaya çıkabilir.

Bu nedenle koruyucu iğnenin zamanında yapılması çok önemlidir.

8. Anne Duyarlanmışsa Tedavi Nasıl Olur?

İndirekt Coombs testi pozitifse artık anne bağışıklanmış demektir ve Anti-D iğnesi fayda etmez.

Bu durumda tedavi bebeğe yönelik planlanır:

8.1. MCA Doppler ile Bebeğin İzlenmesi

Bu yöntemle bebeğin kansızlık derecesi tahmin edilir. Değerler artarsa bebeğin kan ihtiyacı olduğu anlaşılır.

8.2. Anne Karnında Kan Nakli (Intrauterin Transfüzyon)

Uzman perinatolog tarafından yapılan bu işlem:

• Göbek kordonuna iğne ile girilerek

• Bebeğe özel hazırlanmış kan verilmesi

şeklinde yapılır.

Bu yöntemle birçok bebek sağlıklı şekilde doğuma kadar büyütülebilir.

8.3. Doğum Zamanlaması

Duruma göre:

• 37. haftadan sonra doğum planlanabilir.

• Bebeğin durumu kritikse daha erken doğum gerekebilir.

9. Rh Uyuşmazlığı Olan Anne Doğumda Nelere Dikkat Etmelidir?

• Doğumdan sonra mutlaka bebeğin kan grubu bakılır.

• Bebek Rh pozitifse anneye 72 saat içinde koruyucu iğne yapılır.

• Doğum sonrası kan uyuşmasının fark edilmemesi annenin sonraki gebeliklerini riske atar.

Bu nedenle kayıt altına alınması önemlidir.

10. Kan Uyuşmazlığında En Sık Yapılan Hatalar

1. “İlk gebelikte bir şey olmaz” düşüncesi

2. 28. hafta iğnesinin yapılmaması

3. Düşük veya kürtaj sonrası iğne yapılmaması

4. Kanama yaşandığında hastaneye geç başvurma

5. “Baba pozitif ama ben hiç duyarlanmam” düşüncesi

6. Pozitif Coombs testinde hâlâ Anti-D iğnesi bekleme

Bu hatalar sonraki gebeliklerin kaybedilmesine neden olabilir.

11. Kan Uyuşmazlığı Olan Gebeler Nasıl Bir Gebelik Takibi Yapmalıdır?

✔ İlk muayenede kan grubu ve Coombs testi

✔ Baba kan grubunun mutlaka öğrenilmesi

✔ 28. haftada rutin Anti-D iğnesi

✔ Kanama veya travma olursa acilen başvurma

✔ Doğum sonrası mutlaka iğnenin tekrar edilmesi

✔ Pozitif Coombs durumunda perinatolog takibi

✔ Gerekirse fetal Doppler ve intrauterin transfüzyon

12. Kan Uyuşmazlığı Olan Gebeler Normal Doğum Yapabilir mi?

Evet.
Kan uyuşmazlığı doğum şeklini belirleyen bir durum değildir.

• Anne duyarlanmamışsa → Normal doğum veya sezaryen tercih, gebeliğin klinik durumuna göre yapılır.

• Anne duyarlanmışsa → Bebeğin durumu önemlidir, doğum şekline perinatoloji ve kadın doğum uzmanı birlikte karar verir.

13. Kan Uyuşmazlığı Tedavi Edilebilir mi?

✔ Duyarlanmadan önce: Anti-D iğnesi ile tamamen önlenebilir.
✔ Duyarlanma olduktan sonra: Tedavi bebeğe yöneliktir. İntrauterin kan nakli ile başarılı sonuçlar alınır.

Günümüzde yenidoğan kayıplarının büyük kısmı erken tanı ve düzenli takip ile engellenebilir.

14. Kan Uyuşmazlığı Olan Anne Süt Verebilir mi?

Evet.
Kan uyuşmazlığı emzirmeye engel değildir. Bebek güvenle emzirilebilir.

15. Gebelikte Kan Uyuşmazlığı Hakkında En Önemli Bilgiler (Özet)

• Anne Rh negatif, baba Rh pozitifse risk vardır.

• İlk muayenede anne ve baba kan grubu mutlaka değerlendirilmelidir.

• İndirekt Coombs testi her Rh negatif gebede düzenli yapılmalıdır.

• 28. hafta Anti-D iğnesi şarttır.

• Doğum sonrası iğne bebeğin kan grubuna göre yapılır.

• Travma, kanama, düşük, kürtaj gibi her durumda ek iğne yapılmalıdır.

• Duyarlanmada Anti-D iğnesi işe yaramaz → bebek için fetal izlem gerekir.

• Zamanında takip edildiğinde bebek için riskler neredeyse sıfıra iner.

SSS – SIK SORULAN SORULAR

1. Kan uyuşmazlığı iğnesinin yan etkisi var mı?

Genellikle hafif kol ağrısı dışında ciddi bir yan etki görülmez.

2. Kan uyuşmazlığı iğnesi bebeğe zarar verir mi?

Hayır. Bebek için tamamen güvenlidir.

3. Her gebelikte iğne yapılmalı mı?

Evet. Anne Rh negatifse her gebelikte (pozitif Coombs yoksa) yenilenir.

4. Düşükten sonra iğne yapılmazsa ne olur?

Anne duyarlanabilir. Sonraki gebelikler risk altına girer.

5. Baba Rh negatifse kan uyuşmazlığı olur mu?

Hayır. Baba Rh negatifse bebek de negatif olur ve risk yoktur.

6. Pozitif Coombs çıktığında ne yapılır?

Bebeğin kansızlığı Doppler ile izlenir. Gerekirse anne karnında kan nakli yapılır.

7. Kan uyuşmazlığı sezaryen gerektirir mi?

Hayır. Doğum şekli bu durumdan etkilenmez.

Bebekte su toplaması

Tüplerin Tıkalı Olması